Cây Cúc Tần, còn được biết đến với nhiều tên gọi dân gian như đại ngải, băng phiến ngải, đại bi, từ bi hay lức ấn, là một loài thực vật quen thuộc thuộc họ Cúc (Asteraceae). Loài cây này không chỉ hiện diện trong tự nhiên mà còn mang nhiều giá trị tiềm năng, đặc biệt trong y học cổ truyền. Hãy cùng 350 Việt Nam khám phá chi tiết về loài cây thú vị này.
Contents
Đặc điểm nhận biết Cây Cúc Tần
Có nguồn gốc từ Malaysia và Ấn Độ, Cây Cúc Tần là loài cây thân thảo mọc thẳng đứng, có thể đạt chiều cao từ 1 đến 2 mét. Toàn thân cây thường được bao phủ bởi một lớp lông tơ mịn màng. Cành của cây khá nhỏ và mảnh mai.
Lá Cúc Tần có hình dạng bầu dục đặc trưng, phần đầu lá nhọn và mép lá có các răng cưa nhỏ. Lá thường không có cuống hoặc cuống rất ngắn. Một điểm dễ nhận biết nữa là hoa Cúc Tần có màu tím nhạt, thường mọc thành từng chùm. Quả của cây nhỏ, có hình trụ và mang khoảng 10 cạnh dọc. Cây tỏa ra mùi hương thoảng nhẹ, dễ chịu nhờ chứa thành phần tinh dầu tự nhiên. Tại Việt Nam, Cây Cúc Tần thường mọc hoang ở các vùng sườn đồi, phổ biến tại các tỉnh như Nghệ An, Thanh Hóa, Ninh Bình, Hòa Bình. Dù là cây mọc dại, ngày nay nó cũng được trồng trong nhiều vườn thảo dược để khai thác công dụng.
Hình ảnh cây cúc tần mọc tự nhiên ven đường với lá xanh bầu dục
Việc nhận biết chính xác Cúc Tần giúp phân biệt với các loại cây dại khác, đảm bảo sử dụng đúng mục đích, nhất là khi dùng làm dược liệu. Bên cạnh Cúc Tần, nhiều loại cây cỏ khác cũng có ích trong vườn nhà, ví dụ như [Cây Đậu Biếc](https://350.org.vn/cay-dau-biec/) với màu hoa đẹp mắt và công dụng làm trà.
Thành phần hóa học và cách thu hái Cây Cúc Tần
Điểm nổi bật của Cây Cúc Tần là hàm lượng tinh dầu tương đối cao. Ngoài ra, cây còn chứa nhiều dưỡng chất quan trọng khác như sắt, caroten, protein, xenluloza, vitamin C, canxi và lipid. Những thành phần này góp phần tạo nên các tác dụng dược lý của cây.
Người ta có thể thu hoạch Cây Cúc Tần quanh năm để sử dụng làm dược liệu, tuy nhiên thời điểm tốt nhất thường là vào mùa hè, khi cây phát triển mạnh mẽ nhất. Các bộ phận được dùng phổ biến là thân ngọn, lá và cả rễ cây. Dược liệu có thể dùng ở dạng tươi hoặc phơi khô để bảo quản lâu dài. Quy trình sơ chế để làm dược liệu khô khá đơn giản: rửa sạch các bộ phận thu hái, thái thành khúc ngắn, sau đó đem phơi nắng hoặc sấy khô. Dược liệu khô cần được bảo quản trong túi kín, đặt ở nơi khô ráo, thoáng mát để tránh ẩm mốc và giữ được dược tính tốt nhất.
Thân và lá cây cúc tần phơi khô dùng làm dược liệu trong y học cổ truyền
So với việc chăm sóc các loại cây cảnh thông thường như [Cây Hồng Môn](https://350.org.vn/cay-hong-mon/), việc thu hái và bảo quản Cúc Tần đòi hỏi sự cẩn thận để đảm bảo chất lượng dược liệu.
Công dụng của Cây Cúc Tần theo Đông y và Y học hiện đại
Trong Y học cổ truyền (Đông y), Cây Cúc Tần được ghi nhận có vị đắng, cay, tính ấm và mùi thơm đặc trưng. Nó quy vào hai kinh chính là Phế và Thận. Từ lâu, dân gian đã sử dụng loài cây này với nhiều mục đích khác nhau như chữa cảm sốt, các bệnh về thấp khớp, giảm đau nhức xương khớp, lợi tiểu, tiêu viêm, sát trùng vết thương, làm tiêu đờm và cầm máu hiệu quả.
Nghiên cứu của Y học hiện đại cũng đã làm sáng tỏ thêm nhiều công dụng của Cúc Tần. Tinh dầu chiết xuất từ lá cây, với các thành phần hoạt tính như camphor, borneol, limonen, cineol,… khi được pha loãng, cho thấy khả năng tiêu diệt một số chủng vi nấm và vi khuẩn gây bệnh phổ biến như Candida albicans, Staphylococcus aureus (tụ cầu vàng), Escherichia coli (E.coli), Microsporum gypseum,… Bên cạnh đó, các nghiên cứu trên rễ Cúc Tần cũng phát hiện các chất có khả năng ức chế những yếu tố gây sưng phù khớp. Đặc biệt, hai hoạt chất β-sitosterol và stigmasterol có trong cây được cho là có tiềm năng trong việc hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường và có khả năng trung hòa một phần nọc độc của một số loài rắn.
Các bài thuốc dân gian từ Cây Cúc Tần
Dựa trên những công dụng đã được biết đến, Cây Cúc Tần được ứng dụng trong nhiều bài thuốc dân gian để hỗ trợ điều trị một số chứng bệnh thông thường:
- Chữa cảm sốt, nhức đầu: Dùng 8g mỗi loại lá cúc tần, lá sả, lá chanh, sắc lấy nước uống khi còn ấm. Phần bã có thể sắc lại lần nữa để dùng xông hơi. Hoặc kết hợp lá cúc tần với lá bàng, lá hương nhu sắc nước uống.
- Chữa đau mỏi lưng: Lấy một nắm thân cây cúc tần tươi, rửa sạch, giã nhuyễn. Trộn thêm một thìa rượu trắng, sau đó đem sao vàng hỗn hợp. Đổ vào một chiếc khăn mỏng sạch và dùng để chườm lên vùng lưng bị đau mỏi khi còn ấm.
Cây cúc tần được sao vàng dùng chườm nóng giảm đau lưng hiệu quả
- Chữa thấp khớp: Kết hợp 20g rễ cây cúc tần, 20g rễ bưởi bung, 20g rễ trinh nữ (cây xấu hổ), 10g dây cam thảo và 10g đinh lăng. Sắc tất cả dược liệu lấy nước uống hàng ngày, duy trì trong khoảng một tuần.
- Hỗ trợ chữa viêm phế quản: Nấu cháo với 2 nắm gạo, 50g thịt lợn nạc băm nhỏ, 20g lá cúc tần tươi và 3g gừng tươi thái lát. Nấu cháo cho nhừ, ăn khi còn nóng và lúc đói, chia làm 3 bữa/ngày, ăn liên tục trong 3 ngày.
- Trị bầm tím do chấn thương: Dùng một nắm lá cây cúc tần tươi, rửa sạch, giã nhuyễn và đắp trực tiếp lên vùng da bị bầm dập. Thực hiện lặp lại cho đến khi vết bầm tan hết. Việc sử dụng cây cỏ tự nhiên để làm dịu các vấn đề sức khỏe cũng tương tự như cách chúng ta dùng
[Cây Lưỡi Hổ Lùn](https://350.org.vn/cay-luoi-ho-lun/)để thanh lọc không khí trong nhà. - Hỗ trợ chữa hen suyễn: Lấy phần ngọn non của cúc tần và rau muống (mỗi thứ một bó bằng nhau), rửa sạch, ngâm nước muối loãng khoảng 30 phút. Sau đó giã nhuyễn cả hai, lọc lấy nước cốt để uống. Cần kiên trì thực hiện liên tục trong khoảng 1 tháng.
- Giảm căng thẳng: Chuẩn bị 100g óc lợn, 100g đu đủ vừa chín tới, 50g hoa cúc trắng và 50g lá cúc tần. Rửa sạch các nguyên liệu. Cho đu đủ, cúc tần, hoa cúc trắng vào nồi cùng 1 lít nước, nấu sôi. Sau đó cho óc lợn vào ninh thêm khoảng 20 phút. Dùng món này ăn trong bữa chính, ngày 2 lần, duy trì trong 7 ngày liên tục.
- Hỗ trợ chữa bệnh trĩ: Lấy mỗi thứ một nắm gồm: lá cúc tần, lá lốt, lá sung, lá ngải cứu và vài lát nghệ tươi. Đem tất cả nấu sôi với nước. Chờ nước nguội bớt, dùng để xông hơi vùng hậu môn khoảng 15 phút. Khi nước còn ấm, đổ ra chậu và tiếp tục ngâm hậu môn thêm 15 phút nữa, sau đó dùng khăn mềm thấm khô. Tùy mức độ bệnh mà duy trì từ 3 tuần đến 2 tháng.
- Hỗ trợ chữa gai cột sống: Dùng 1 nắm lá cúc tần tươi, rửa sạch, giã nhuyễn. Trộn cùng một chút muối và 1/4 lon bia, chắt lấy phần nước cốt để uống. Thực hiện liên tiếp trong 7 ngày.
- Chữa bí tiểu: Dùng 100g lá cúc tần tươi hoặc 40g lá khô sắc với nước, uống thay nước lọc hàng ngày.
- Cải thiện tiêu hóa: Rửa sạch một nắm lá cúc tần tươi, nhai và nuốt sau bữa ăn chính.
Lưu ý khi sử dụng Cây Cúc Tần
Mặc dù dân gian lưu truyền rất nhiều bài thuốc từ Cây Cúc Tần và một số công dụng đã được khoa học bước đầu chứng minh, nhưng hiệu quả chữa trị cụ thể có thể thay đổi tùy thuộc vào cơ địa mỗi người và tình trạng bệnh lý. Việc tự ý sử dụng dược liệu, đặc biệt là trong thời gian dài hoặc với liều lượng không phù hợp, có thể tiềm ẩn rủi ro.
Để đảm bảo an toàn và phát huy tối đa hiệu quả của Cây Cúc Tần, người dùng nên tham khảo ý kiến của các thầy thuốc Đông y hoặc bác sĩ có chuyên môn trước khi áp dụng bất kỳ bài thuốc nào. Không nên coi các bài thuốc dân gian là phương pháp thay thế hoàn toàn cho điều trị y tế chuyên nghiệp, đặc biệt đối với các bệnh lý nghiêm trọng. Việc kết hợp kiến thức về cây cỏ với lối sống lành mạnh và chăm sóc sức khỏe đúng cách luôn là điều cần thiết. Nếu bạn yêu thích việc trồng cây, có thể bắt đầu với những loại dễ chăm sóc như [Cây Cẩm Nhung Hồng](https://350.org.vn/cay-cam-nhung-hong/) để làm đẹp không gian sống.
Kết luận
Cây Cúc Tần là một loài thảo dược quý với nhiều công dụng được ghi nhận cả trong y học cổ truyền và các nghiên cứu hiện đại. Từ việc hỗ trợ điều trị các bệnh thông thường như cảm sốt, đau nhức đến tiềm năng trong việc kháng khuẩn, chống viêm, loài cây này xứng đáng nhận được sự quan tâm. Tuy nhiên, việc sử dụng cần có sự hiểu biết và thận trọng.
Hy vọng những thông tin trên đã giúp bạn hiểu rõ hơn về Cây Cúc Tần. Hãy tiếp tục khám phá thế giới cây cảnh và thảo dược phong phú cùng 350 Việt Nam để làm giàu thêm kiến thức và khu vườn của bạn!
